Lab12 dac1 Reference

Ο χρόνος κυλά γρήγορα, κάποιες φορές. Η δοκιμή του dac 1 Special Edition πραγματοποιήθηκε πριν από 7 χρόνια και ήταν η πρώτη μας επαφή με την Lab12 και τον Στράτο Βήχο. Από τότε, η εταιρία έχει αποδειχθεί ιδιαίτερα δραστήρια και έχει παρουσιάσει έναν μεγάλο αριθμό προϊόντων, κάποια από τα οποία ήταν άκρως ενδιαφέροντα (όπως το conditioner Gordian και το phono melto2). Δεν μπορώ να γνωρίζω το πώς σκέπτονται οι άνθρωποι της εταιρίας, σήμερα, αλλά έχω την άποψη ότι η απόφαση -τότε- να ξεκινήσουν την προσπάθειά τους με μια τόσο ξεχωριστή, ιδιόρρυθμη θα μπορούσες να πεις, συσκευή ήταν ιδιαίτερα τολμηρή, αλλά ίσως και ενδεικτική του χαρακτήρα της προσπάθειας. Η ανακοίνωση πριν από μερικούς μήνες μιας νέας έκδοσης του dac1, της Reference, δίνει πάντως δύο πληροφορίες. Επιβεβαιώνει την προσήλωση της Lab12 στις λαμπάτες σχεδιάσεις και, δεύτερον, το γεγονός ότι, σε ό,τι αφορά το ψηφιακό audio τουλάχιστον, θεωρούν ότι αυτό που αξίζει είναι να διερευνήσουν ιδιαίτερες λύσεις και όχι να ακολουθήσουν την πεπατημένη.
Όπως και να το κάνουμε, ένας μετατροπέας NOS (Non-OverSampling) είναι μια ιδιαίτερη λύση, μια πρόταση που απευθύνεται σε όσους ψάχνουν το θέμα του ψηφιακού ήχου, λίγο πέρα από τις κλασικές προσεγγίσεις, εκείνους που αναζητούν το ξεχωριστό και δεν έχουν πρόβλημα να φλερτάρουν με τις πλέον ριζοσπαστικές απόψεις στην υπόθεση του ήχου υψηλών απαιτήσεων.

Γιατί NOS;

Εν προκειμένω, πριν προχωρήσουμε στον ίδιο τον dac1 Reference, αξίζει τον κόπο να δούμε την υπόθεση NOS, εν τάχει: Το σύνολο σχεδόν των λύσεων μετατροπής του ψηφιακού σήματος σε αναλογικό, περιλαμβάνει σε κάποια φάση αυτό που λέμε oversampling, στην πραγματικότητα χρησιμοποιώντας τον όρο λάθος. Oversampling πραγματοποιείται μόνο κατά την μετατροπή του αναλογικού σήματος σε ψηφιακό όταν, συνειδητά, επιλέγουμε συχνότητα δειγματοληψίας ανώτερη της ελάχιστης απαιτούμενης. Μια ηχοληψία που γίνεται στα 24-bit/96kHz είναι oversampling. Η διαδικασία που πραγματοποιείται στο εσωτερικό ενός DAC είναι το upsampling και αφορά στην δημιουργία και εισαγωγή δειγμάτων που δεν υπάρχουν στο αρχικό σήμα αλλά υπολογίζονται (με τεχνικές interpolation). Αυτά τα δείγματα μπορεί να είναι μηδενικά ή όχι, ανάλογα με το τί θέλει να επιτύχει ο σχεδιαστής, αλλά, αν και θα χρησιμοποιούμε καταχρηστικά τον όρο, να θυμάστε ότι το oversampling στον DAC είναι ένα upsampling.
Με βάση τα παραπάνω, ένας NOS DAC είναι μια ψηφιακή συσκευή η οποία δεν χρησιμοποιεί αλγόριθμους upsampling, μια επιλογή με πολύ σοβαρές επιπτώσεις, καθώς αυτό σημαίνει ότι δεν υπάρχει καμία δυνατότητα επεξεργασίας στο ψηφιακό πεδίο. Αυτή η “απαγόρευση” αφορά όχι μόνο τα κλασικά βαθυπερατά φίλτρα αλλά και ουσιώδη μέρη του κυκλώματος: Για παράδειγμα, δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί η τεχνική ΔΣ (επειδή εγγενώς περιλαμβάνει oversampling).
Γιατί κάνουμε τέτοιες θυσίες όμως; Η αλήθεια είναι ότι δεν υπάρχει κάποιο corpus εργασιών που να εξηγεί πειστικά τους λόγους. Ίσως το πιο ενδιαφέρον κείμενο που μπορεί να διαβάσει κανείς υπέρ της ιδέας αυτής, είναι το “Non-oversampling Digital-filter-less DAC Concept” του Ryohei Kusunoki (1997), το οποίο μπορεί κανείς εύκολα να βρει στο διαδίκτυο. Σε αυτό, ο συγγραφέας παραθέτει μια σειρά από λόγους που -κατά την άποψή του- κάνουν την προσέγγιση NOS καλύτερη, βασισμένος, όμως, στις αδυναμίες των άλλων λύσεων, όπως είναι τα προβλήματα jitter, η ανάγκη για υπολογισμούς με πολλά ψηφία και η εν συνεχεία αποκοπή τους, καθώς επίσης και ο τρόπος με τον οποίο υλοποιούνται τα φίλτρα. Από την άλλη πλευρά, ενδιαφέρον έχει και η δημοσίευση “Are D/A Converters getting worse?” των Stanley Lipshitz και John Vanderkooy (AES 84th Convention, 1988), μια εργασία 100 σελίδων, η οποία αξιολογεί τις επιδόσεις των σημαντικών κατασκευαστών σε θέματα upsampling, εκείνη την εποχή, με όχι πολύ κολακευτικά σχόλια (παραθέτοντας συγκεκριμένα ευρήματα, φυσικά). Ο αναγνώστης αυτών των κειμένων, θα μπορούσε να εξάγει το συμπέρασμα ότι ένας NOS DAC είναι μια καλή επιλογή έναντι ενός κακοσχεδιασμένου DAC με oversampling. Σε κάθε περίπτωση, πάντως, οι μετατροπείς NOS αποτελούν μια επιλογή στην αγορά, έχοντας δημιουργήσει μια κατηγορία από μόνοι τους, στην οποία περιλαμβάνονται αρκετές συσκευές.

Πίσω στον dac1 Reference...

Επιστρέφοντας στον νέο dac1 της Lab12, τώρα, ήδη από τον Νοέμβριο, οπότε και είχαμε πληροφορηθεί την ύπαρξή του, γνωρίζαμε ότι έχουμε να κάνουμε μια μια εκ βάθρων ανανέωση. Από την έκδοση SE, του 2013, αυτό που έχει διατηρηθεί είναι το τσιπ της μετατροπής (TDA1543) και τα χαρακτηριστικά όργανα μέτρησης στάθμης της Nissei Sokki, με όλα τα υπόλοιπα μέρη της συσκευής να έχουν αναβαθμιστεί. Στην βάση του πάντως, o Reference παραμένει πιστός στην αρχική ιδέα της εταιρίας. Είναι ένας non-ovesampling μετατροπέας d/a βασισμένος σε ένα κλασικό πολύμπιτο τσιπ ο οποίος, πλέον, προσφέρει όλες τις απαραίτητες δυνατότητες, περιλαμβανόμενης και θύρας USB. Ας δούμε τις λεπτομέρειες.